Innowacyjność, konkurencyjność i efektywność to podstawa szybkiego rozwoju kolejnictwa. Do realizacji tego celu niezbędne jest zaangażowanie wyspecjalizowanych pracowników oraz opracowanie precyzyjnej koncepcji zarządzania przygotowaniem i realizacją inwestycji wraz z jej certyfikacją, ze ścisłym podziałem zadań i odpowiedzialności – wskazuje Wiesław Jarosiewicz, członek Stowarzyszenia Ekspertów i Menedżerów Transportu Szynowego, były prezes Urzędu Transportu Kolejowego.
Propozycja posła na Sejm RP i byłego ministra transportu Jerzego Polaczka dotycząca wprowadzenia do Krajowego Programu Kolejowego zapisów o wsparciu do wysokości 2% nakładów inwestycyjnych na badania i innowacyjność będzie istotnym elementem wspierającym realizowane zadania inwestycyjne służącym rozwojowi polskiego kolejnictwa. Bardzo cieszę się z kolejnej inicjatywy pana ministra Polaczka, który jest znany i ceniony w środowisku za istotny wkład w proces rozwoju transportu kolejowego, w tym rozwiązanie i uporządkowanie wielu istotnych zagadnień. Ten przerwany proces rozwojowy i ogromne spustoszenie jakie nastąpiło w kolejnictwie w wyniku dwóch kadencji rządów poprzedniej opcji politycznej wymaga podjęcia wielu tego rodzaju inicjatyw.
Pragnę zwrócić uwagę, że pan minister poza krótkim merytorycznym uzasadnieniem, z którym się w pełni zgadzam, wskazał również ad hoc szczegółowe cele służące przywróceniu transportu kolejowego na normalne tory. Są to istotne i rzeczywiście konieczne zagadnienia służące wzmocnieniu roli transportu kolejowego w zintegrowanym systemie transportowym kraju i będące podstawą budowy europejskiej sieci kolejowej, do której jesteśmy zobowiązani w ramach Wspólnoty Europejskiej. Minister Polaczek podkreślił w Krajowym Programie Kolejowym do 2023 r. te zagadnienia, które wymagają szczególnej uwagi i są przedmiotem dyskusji w ramach rozwoju europejskiej sieci kolejowej. Część tych zagadnień jak wspomniał Jerzy Polaczek jest z powodzeniem wdrożonych w krajach UE o najwyższym poziomie rozwoju kolejnictwa.
Niewątpliwie w krajach takich jak Hiszpania i Wielka Brytania innowacyjność, konkurencyjność i efektywność była podstawą szybkiego rozwoju kolejnictwa, a kraje te dokonały ogromnych zmian w stosunku do stanu ich kolei sprzed kilkunastu lat. Szczególnie istotną sprawą, o czym również wspomina minister Polaczek, jest konsekwencja w realizacji przyjętego programu, oraz zapewnienie dobrych specjalistów, a to obecnie jest kluczowym problemem, ponieważ w poprzednim okresie nie tylko nie zapewniono dopływu do kolejnictwa nowych kadr merytorycznych, to jeszcze sukcesywnie zwolniano kolejarzy – często specjalistów z gruntownym wykształceniem kolejowym i wieloletnią praktyką. Spustoszenie jakiego dokonano w zakresie likwidacji merytorycznej kadry kolejowej będą jeszcze przez wiele lat stanowić ogromny problem zarówno w eksploatacji kolei, jak również w najbliższych latach wdrożenia i realizacji Krajowego Programu Kolejowego.
Mam tego naoczne przykłady, chociażby uczestnicząc w realizacji niektórych inwestycji jak również będąc egzaminatorem z zakresie uzyskiwania uprawnień kolejowych do projektowania i wykonawstwa robót. W ostatnich latach ilość zgłaszających się przygotowanych merytorycznie pracowników jest śladowa, co w konfrontacji z potrzebami w stosunku do zamierzeń inwestycyjnych w polskim kolejnictwie jest bardzo niepokojące. Należałoby ten problem uwzględnić w inicjatywie wprowadzenia do Krajowego Programu Kolejowego zapisów o wsparciu badań i innowacyjności zrealizowanych inwestycji kolejowych do wysokości 2% w ramach przewidzianych na nie środków krajowych i europejskich.
Ponadto, niezależnie od słusznych uwag naszego Stowarzyszenia (SEiMTS) do zawartości samego Krajowego Programu Kolejowego chciałbym podkreślić bardzo istotne znaczenie jego właściwego wdrożenia i realizacji. Osobiście uczestniczyłem w przygotowywaniu wielu programów, które z wielu powodów nie zostały właściwie zrealizowane i takie zagrożenie jest nadal realne. Główny powód to wspomniany obecny stan kadry merytorycznej. Stąd jest to szczególna sytuacja wymagająca bardzo trudnych skutecznych działań wielu decydentów. W tym zakresie pilne staje się przeprowadzenie gruntownych zmian w zakresie nadzoru i odpowiedzialności głównych beneficjentów realizujących program. Dotychczasowe negatywne doświadczenia muszą być skutecznie eliminowane na wszystkich szczeblach, w szczególności dotyczy to centrali beneficjentów i jego oddziałów terenowych. Mam tutaj na myśli chociażby dokończenie restrukturyzacji Centrum Realizacji Inwestycji w PKP PLK i ustalenie szczegółowego podziału zadań i odpowiedzialności za stan inwestycji pomiędzy Oddziałami CRI a Zakładami Linii Kolejowych. Istniejący stan powoduje szereg problemów kompetencyjnych, prowadzących w efekcie do wielomiesięcznego opóźniania wielu zadań inwestycyjnych.
Pomimo szeregu trudności, w tym wyżej wymienionych w zakresie kadrowym, należy pilnie doprecyzować i określić jednolite wzorce dotyczące zakresu inwestycji (SIWZ), kryteriów wyboru wykonawcy i zasad realizacji inwestycji. Obecnie często nieprecyzyjne określanie zakresu inwestycji (SIWZ), ogromnie rozbudowana dokumentacja przetargowa oparta i realizowana o niedostosowane do określonych przypadków elementy zapisów FIDIC muszą być zmienione. Wybór wykonawcy powinien być oparty o merytoryczne kryteria oceny jego zdolności realizacyjnych i realnego zapewnienia jakości wykonania oraz gwarancji. W tym zakresie ostatecznie należy zrezygnować z kryterium najniższej ceny i asekuracyjnego używania nieistotnych kryteriów dodatkowych, jak również uznawania niesprawdzalnych doświadczeń wykonawcy.
Pomimo ostatnich zmian prawa zamówień publicznych chroniących rzetelnie pracujące zespoły przetargowe, powinny mieć one nadal jednoznaczne wsparcie decydentów. Jednocześnie komisje przetargowe powinny ponosić określoną odpowiedzialność za wadliwy wybór wykonawcy. Wykonawca powinien posiadać precyzyjny zakres zadań, w tym również szczegółowe określenie wymagań certyfikacyjnych dla tych zadań. Wymagana według przepisów certyfikacja (weryfikacja zgodności z przepisami UE i krajowymi) powinna być przewidziana i niezależna od woli wykonawcy, ponieważ jest istotnym elementem oceny realizowanej inwestycji z udziałem środków pomocowych.
W sytuacji zagrożenia właściwego zrealizowania projektowanych zadań inwestycyjnych wydaje się szczególnie konieczne precyzyjne ich określanie zakresu i czasu realizacji oraz efektów, jak również kryteriów wyboru realizatorów proponujących rozwiązania o najlepszym stosunku jakości do ceny.
W tym kontekście konieczne jest opracowanie koncepcji zarządzania przygotowaniem i realizacją inwestycji wraz z jej certyfikacją, ze ścisłym podziałem zadań i odpowiedzialności, oraz konsekwentne przestrzeganie przyjętych ustaleń.